Đo lường điện giữ vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống hiện đại. Hoạt động này diễn ra thường xuyên tại các nhà máy công nghiệp, xưởng cơ khí, phòng thí nghiệm điện – điện tử và ở mọi nơi có thiết bị sử dụng điện, góp phần đảm bảo an toàn, hiệu quả và độ chính xác trong vận hành. Hoạt động này giúp giám sát, kiểm tra và đảm bảo các thông số điện hoạt động trong giới hạn an toàn. Tuy nhiên, một thực tế đáng lưu ý là yếu tố nhiệt độ, truyền nhiệt và cách nhiệt trong thiết bị lại thường bị xem nhẹ trong khi đây chính là nguyên nhân âm thầm gây ra sai số đo, giảm tuổi thọ linh kiện và ảnh hưởng tới độ an toàn vận hành.
Trong quá trình làm việc, thiết bị đo phải chịu nhiệt độ cao, độ ẩm lớn, bụi bẩn và vận hành liên tục. Lớp vỏ cách nhiệt và tấm bảo vệ có thể bị suy giảm khả năng cách nhiệt theo thời gian, khiến nhiệt lượng phát sinh bên trong không được phân tán hiệu quả. Khi nhiệt tích tụ vượt ngưỡng, độ ổn định của phép đo giảm, linh kiện bị lão hóa nhanh hơn, và thậm chí có thể gây mất an toàn cho người vận hành.
Theo các chuyên gia đo lường, độ ẩm, nhiệt độ môi trường và độ sạch bề mặt đều là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác của máy biến dòng đo. Chỉ cần sự chênh lệch nhỏ giữa lõi đo và vỏ cách điện cũng đủ làm lệch kết quả, tạo ra điểm nóng cục bộ hoặc hiện tượng ăn mòn do nhiệt.

Thực tế tại Việt Nam cho thấy, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các cơ sở sản xuất nhỏ, vẫn lựa chọn thiết bị đo có chi phí thấp hoặc sử dụng vỏ bảo vệ, lớp cách nhiệt không đạt tiêu chuẩn. Hệ quả là thiết bị nóng lên nhanh, hiệu suất giảm, hoạt động không ổn định và tuổi thọ ngắn. Khoảng cách giữa thiết kế lý tưởng và hiệu năng thực tế ngày càng rõ, nhất là khi thiết bị phải vận hành trong môi trường khắc nghiệt hoặc công suất cao.
Trong bức tranh ấy, đồng hồ đo điện trở thành đại diện tiêu biểu cho nhóm thiết bị vừa phổ biến, vừa chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi vấn đề truyền nhiệt. Đây là tên gọi chung cho các công cụ đo và kiểm tra tín hiệu điện như điện áp, dòng điện, điện trở, điện dung hay tần số – những yếu tố cốt lõi để kỹ sư, thợ điện hay kỹ thuật viên đánh giá tình trạng hệ thống điện.
Các loại đồng hồ vạn năng, ampe kìm, máy đo điện trở đất, hay máy đo điện trở cách điện đều có cấu tạo chứa linh kiện nhạy cảm với nhiệt. Trong đó, megomet (thiết bị đo chuyên dụng) đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá khả năng cách điện của thiết bị, hỗ trợ kiểm tra chất lượng sản phẩm, nghiệm thu công trình, hoặc kiểm định định kỳ trong quá trình bảo trì. Những phép đo này đòi hỏi môi trường ổn định về nhiệt độ, bởi chỉ một biến động nhỏ về truyền nhiệt cũng có thể gây sai số đáng kể.
Chính vì vậy, việc kiểm soát đặc tính truyền nhiệt và cách nhiệt trong thiết bị đo dòng điện không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là yếu tố bảo đảm độ chính xác, độ bền và an toàn cho toàn bộ hệ thống điện. Khi thiết bị hoạt động trong môi trường có dòng lớn, nhiệt sinh ra cao hoặc đặt trong tủ kín, việc cách nhiệt kém sẽ khiến nhiệt tích tụ, dẫn tới sai số đo, ăn mòn linh kiện, mất khả năng cách điện và tăng rủi ro sự cố điện.
Để khắc phục tình trạng này, việc áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về cách nhiệt và nhiệt trở ổn định là hướng đi tất yếu. Trong đó, TCVN 14356:2025 – Cách nhiệt, xác định nhiệt trở ở trạng thái ổn định và các đặc tính liên quan – Thiết bị đồng hồ đo dòng điện là một bước tiến quan trọng. Tiêu chuẩn này hướng dẫn phương pháp thử sử dụng tấm nóng được bảo vệ nhằm đo sự truyền nhiệt ở trạng thái ổn định thông qua các mẫu tấm phẳng và tính toán chính xác tính chất truyền nhiệt của vật liệu.
Phương pháp này được xem là phép đo tuyệt đối hoặc đo sơ cấp, vì chỉ cần các thông số cơ bản như chiều dài, nhiệt độ và công suất điện. Tuy nhiên, các mẫu thử có nhiệt trở thấp hơn 0,1 m²·K/W hoặc vượt quá giới hạn chiều dày quy định sẽ không được chấp nhận. Trong một số trường hợp, giới hạn có thể thấp tới 0,02 m²·K/W, song khi đó độ chính xác toàn dải đo có thể bị ảnh hưởng.
Theo tiêu chuẩn, nếu mẫu thử chỉ đáp ứng mức yêu cầu cơ bản kết quả phải được biểu thị bằng hệ số dẫn nhiệt và nhiệt trở hoặc hệ số truyền nhiệt của mẫu. Nếu đáp ứng mức nâng cao đặc tính có thể được mô tả là hệ số dẫn nhiệt trung bình, còn với mức tiêu chuẩn cao nhất đặc tính được xác định cụ thể là hệ số dẫn nhiệt hoặc hệ số truyền nhiệt của vật liệu.
Việc áp dụng TCVN 14356:2025 giúp chuẩn hóa quy trình đánh giá vật liệu cách nhiệt trong đồng hồ đo dòng điện, đảm bảo thiết bị hoạt động chính xác, ổn định và an toàn trong điều kiện nhiệt khắc nghiệt. Đồng thời, đây cũng là cơ sở kỹ thuật quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, giảm rủi ro sự cố và tăng độ tin cậy của hệ thống điện công nghiệp và dân dụng.
An Dương
